NOTITIES

.
[volgen]

Logboek/ aantekeningen (VI)

3-12-18

Sinds enkele dagen ben ik in de ban van het protest van de ‘gele hesjes’ in Frankrijk, de ‘gilets jaunes’. Een vergeten deel van de bevolking, met name op het platteland, komt in opstand. In eerste instantie n.a.v. verhoogde benzineprijzen, maar daar blijft het niet bij. Men voelt zich genegeerd, niet-gehoord, in de steek gelaten.

Terugkerend thema: de kloof tussen elite en bevolking, - een elite die volkomen is losgezongen van grote delen van de bevolking die niettemin de effecten merken van haar handelswijze, beslissingen, etc. En de elite is ruim bevolkt, met name in de grote steden: politici, zakenlieden, bestuurders, én al degenen die deze lieden voorzien van diensten. De kloof is vooral onzichtbaarheid: men komt elkaar simpelweg niet tegen.

Ik zit mij af te vragen: ben ik ook gaan behoren tot dit afgescheiden deel van de bevolking? Wat is mijn situatie ondertussen? Opereer ik niet ook grotendeels binnen het milieu van stedelijke elites? 

Met wie heb ik eigenlijk te maken in mijn dagelijks leven, inclusief werk? Met wie heb ik contact, in de cursussen die ik geef, in workshops, en in mijn andere filosofische activiteiten? En zijn er wel mensen buiten deze kringen van wie ik weet hoe zij leven?

Okay, mijn familie valt er buiten, en er zijn enkele vrienden die niet horen tot het wereldje van (praktische) filosofie en omstreken, maar in hoeverre leef ik mee met hun alledaagsheid? Ja, ik ken mensen die je (relatief) arm zou kunnen noemen, al betekent dat in Nederland nog niet per se isolement of volstrekte kansarmoede, - of is dit te gemakkelijk gezegd? 

En ikzelf? Welvarend ben ik allerminst; wel goed opgeleid, met werk dat ruimte biedt aan eigen initiatief en creativiteit, soms gemakkelijk geld verdient, en vrij is van saaie routine. Tot op zekere hoogte heb ik mijn situatie zelf in de hand, inclusief verdiensten. Objectief gesproken zit ik wellicht aan de minimale kant, al ervaar ik dat niet zo. Materiële welvaart heeft mij nooit echt kunnen interesseren. Cultureel zwem ik grotendeels in dezelfde vijver als de elite, ook al zijn onze werelden in financieel-economisch opzicht behoorlijk gescheiden, - maar is dat van belang?

Toch: in welk leefmilieu speelt mijn leven zich af? Leef ik in een bubbel? Hoeveel openheid is er naar anderen toe, niet in principe maar daadwerkelijk?

Opmerkelijk, de Franse president, Emmanuel Macron, heeft de belastingverhoging op benzine en andere brandstoffen verdedigd als middel in de strijd tegen klimaatverandering. Nobel streven. Hij vergat, of negeerde, daarbij het feit dat voor veel mensen op het Franse platteland deze verhoging hard aankomt, zeker wanneer zij weinig verdienen, omdat plattelanders veelal gedwongen zijn om de auto te nemen, naar werk, etc. Hoe kun je verwachten dat men dit pikt?

En daar is het niet bij gebleven. Wat meer en meer opklinkt is de onvrede over de groeiende ongelijkheid. Het verzet van de ‘gilets jaunes’ is heel invoelbaar. Een grote meerderheid van de Franse bevolking steunt dan ook hun opstand.

Is het daarmee een strijd geworden tussen ecologie en economie? Tussen een beter milieu enerzijds en sociale ongelijkheid anderzijds?

Wat mij trof was de frase: ‘geen serieuze ecologie zonder fiscale rechtvaardigheid’. En: ‘de ecologische transitie dient samen te gaan met sociale rechtvaardigheid en democratische vernieuwing’. Terugkerend thema in de debatten die ik volg via internet: rechtvaardigheid.

Het belasten van brandstof, in de strijd tegen milieuvervuiling, gaat niet werken wanneer daardoor het leven van het armere deel van de bevolking zwaar wordt belast, terwijl de welgestelde elite er nauwelijks iets van merkt, en bovendien uitbundig vliegreisjes kan blijven maken, zonder dat er enige belasting over wordt geheven! Volstrekt begrijpelijk dat dit als onrecht wordt ervaren.

Dat in de strijd voor een beter milieu, biodiversiteit, schonere lucht etc rechtvaardigheid een rol zou gaan spelen, was mij al wel duidelijk, maar hoe ze met elkaar te maken zouden krijgen, nog niet. Het conflict in Frankrijk zet het spanningsveld tussen ecologie en rechtvaardigheid bovenaan de agenda. En terecht!

Het is een belangrijke reden voor mij om niet meer voluit te focussen op (experimenteren met) religie. Wat mij de afgelopen maanden heeft gemotiveerd om bezig te gaan met religie had sterk te maken met klimaatverandering. Ik meende dat religie 2.0 een belangrijke bijdrage zou kunnen leveren aan het creëren of vergroten van ecologisch bewustzijn, en ik denk dat nog steeds. Maar is die inzet wel serieus te nemen wanneer hij niet gepaard gaat met aandacht voor rechtvaardigheid, zowel fiscaal als sociaal? En is rechtvaardigheid niet eerst en vooral een politieke aangelegenheid? Is het dan niet zaak om het verbindende van religie te paren aan politiek engagement? – minstens in mijn persoon. Religie en politiek zijn verschillende domeinen, en wellicht is het beter om dat ook zo te houden, maar daarmee kunnen ze nog wel tegelijk worden opgevoerd. In ieder geval hebben beide mijn belangstelling, elkaar versterkend! 


4-12-18
Engagement. Ik wil bijdragen aan een wereld die ik mijn zoon toewens.


Met een goede bekende uit de Watergraafsmeer, Tim, heb ik vanochtend een uitgebreid gesprek gevoerd over filosofie, ecologie en religie, naar aanleiding van het boek ‘Ecologisch wezen’ van Timothy Morton. 

Omdat hij actief betrokken is bij een katholieke kerk in zijn wijk was ik benieuwd of er misschien belangstelling zou zijn voor het gezamenlijk houden van een religieus café: in een koppeling van zijn kerkgemeenschap aan religieus geïnteresseerden uit mijn filosofische netwerk, om zo een dialoog op gang te brengen tussen mensen met verschillende leef- en denkwijzen. En wie weet zouden ook anderen zich erbij aansluiten.

Ik stelde me een bijeenkomst voor waarin we zouden beginnen met een half uur meditatie (iets waar vrijwel alle religieus geïnteresseerden, ook de seculiere, bekend mee zijn, hoe ze het gezamenlijk stil-zijn verder ook invullen). Na deze gezamenlijke ‘viering’ zouden we dan een gesprek kunnen voeren, een uitwisseling over een existentieel relevant thema, of iets dergelijks.

Tim leek er niet echt voor te porren. Naar zijn inschatting zou er niemand van zijn kerkgemeenschap komen opdagen, omdat men zich eerst en vooral om het eigen geloof bekommert. Weinig openheid naar andersdenkenden dus.

Helaas. Het concept lijkt me nog steeds bruikbaar. 

Ook deed Tim de suggestie om het niet ‘religieus café’ te noemen, maar ‘spiritueel café’. Het zal volgens hem meer mensen aanspreken. ‘Religie’ associeert teveel met een instituut. Aan de basis ervan ligt wat je zou kunnen noemen ‘spiritualiteit’; dit is persoonlijk, en geeft ruimte.

Ben het met hem eens dat ‘religie’ allerlei ongewenste associaties oproept, niet alleen met het instituut ‘kerk’, maar ook met ‘godsdienst’, terwijl het duidelijk geen synoniemen zijn. En ja, ‘spiritualiteit’ verwijst eerder naar hoe het een en ander ervaren wordt door individuen. 

Toch is het juist het individuele dat ik zou willen overstijgen, waardoor de term ‘religie’ mij aanspreekt: (her)verbinden, - niet alleen binnen jezelf (hoofd, hart en lijf), maar ook met anderen, en niet te vergeten met het niet-menselijke andere: dieren en planten.
Is het onverstandig om vast te houden aan ‘religie’ vanwege de associaties die het woord oproept? Ik kan er wel een andere inhoud aan willen geven, maar dat zullen mensen niet weten wanneer ze ‘religieus café’ zien staan. Loopt het initiatief stuk op woordgebruik?

5-12-18

Sinterklaasgekte. Vanmiddag een rondje ‘surprises kopen’ gedaan, met name voor mijn zoon. Het aanbod is waanzinnig, zoals elk jaar. In de boekhandel valt je leven, zoals te verwachten, weer op talloze manieren te veranderen, te verbeteren, en op te leuken. Wanneer je elk van de boektitels serieus zou nemen, dan zouden het leven van mensen en de wereld er als een paradijs moeten uitzien. Echter, uiteindelijk verandert er helemaal niets aan de mensen om mij heen, noch aan de wereld, behalve dat er veel is uitgegeven aan het vrijblijvende idee dat het anders zou kunnen.


6-12-18

Razende stilstand. Gigantisch veel ideeën, theorieën en visies (ook filosofische) worden geproduceerd, staan in boekenkasten en doen de ronde in de media, maar er gebeurt niets mee. Niets, - behalve, eventueel, als vermaak en hersengymnastiek; verder blijven zij zonder reëel effect. 

De gigantische productie aan reflexiviteit is een eigentijdse vorm van ‘verdeel-en-heers’, zonder dat er iemand is die deze politiek aanstuurt: denk zoveel je wilt; er zal niets door veranderen. De status quo is die van een razende stilstand, waarin veel lijkt te gebeuren, maar dan voornamelijk op de bühne van het denken en de verbeelding. (Wat gebeurt er ondertussen buiten deze bühne?)

Vraag voor mijzelf: waarom zou ik willen bijdragen aan deze alsmaar groeiende berg met ideeën, etc, zonder dat er ooit iets mee gebeurt? Hebben mijn cursussen en workshops ooit meer effect dan dat men er eens even anders naar kijkt hoe men leeft, om vervolgens over te gaan tot de orde van de dag?

Kan het ook anders? Kunnen reflexiviteit en denkcreativiteit ook worden omgezet in doelgerichte actie? Kan denken ook onderdeel zijn van wereldverandering? Bijvoorbeeld waar het gaat om sociale ongelijkheid en ecologie.

Opstand, zoals die van de ‘gilets jaunes’ in Frankrijk, steekt de kop op wanneer mensen werkelijk niets meer te verliezen hebben: onderbetaald, onrechtvaardig behandeld, en zonder bestaanszekerheid. Dat is niet het geval in Nederland. De tegenstellingen zijn vergelijkbaar, maar beter verhuld, ook financieel. Vrijwel iedereen heeft hier iets te verliezen (van sociale voorzieningen tot pensioen en hypotheek), - teveel risico om op het spel te zetten voor een opstand. Hier zal dus niets gebeuren. Hooguit enkele would-be activisten en sensatiezoekers die iets onbenulligs organiseren, om te kunnen zeggen dat ze erbij waren.

10-12-18

Op het internet kwam ik de volgende uitspraak van de Dalai Lama tegen: 

‘This is my simple religion. There is no need for temples, no need for complicated philosophy. Our own brain, our own heart is our temple – the philosophy is kindness.’

Is dat waar ik het bij zou moeten laten: geen ‘tempel bouwen’, geen ‘religie 2.0’, niet langer proberen om met een pluraliteit aan mensen existentieel te willen (her)verbinden, maar het houden bij de eigen, ‘innerlijke tempel’, in hoofd en hart, zonder er anderen in te betrekken?
Is dat waar ‘experimenteren met religie’ op uitloopt: een spiritualiteit die zich beperkt tot het individu, met effecten in de directe omgeving (namelijk degenen met wie men dagelijks omgaat), eventueel aangevuld met een sociaal of politiek engagement?

Logboek/ aantekeningen (V)

14-11-18

Waarom niet een religieus café beginnen!

Een gelegenheid om te experimenteren met religie, en om met (her)verbinding te oefenen.

Een café als pop-up tempel!

Multireligieus? Ik acht mijzelf religieus, in de zin dat ik mij existentieel zoek te (her)verbinden. Daartoe put ik graag uit allerlei religieuze (en ook filosofische) tradities. Maar maakt dat me ‘multireligieus’? Het gaat mij niet om het instituut of de traditie, noch om de dialoog tussen verschillende geloven, maar om de praktijk van het (her)verbinden, samen met mensen die hetzelfde in de zin hebben.

15-11-18

Wat gebeurt er wanneer we de relevantie van de bestaande religies terugbrengen naar de vraag: met wie of wat wordt verbinding gezocht, en hoe? En hoe staat het daar nu mee? Lukt dat nog? 

Blijken niet veel van de overgeleverde verhalen, symbolen en rituelen hun verbindende werking te zijn kwijtgeraakt, lost in translation naar de huidige menselijke conditie? 

Brengen zij misschien vooral vervreemding te weeg (oftewel: het tegenovergestelde van verbinding), met name naar degenen toe die in de wereld van nu willen leven en die niet bereid zijn om zich te voegen naar een taal en codes uit een verleden tijd? 

Wat maakt het vanzelfsprekend dat religie achterblijft bij de ontwikkeling van de mensheid? 

Waarom zouden we accepteren dat de religies alsmaar achterom kijken naar de tijd waarin ze zijn ontstaan, dat wil zeggen: een voorbije wereld?

16-11-18

Wat zou religie kunnen betekenen inzake klimaatverandering en biodiversiteit? Inzetten op (her)verbinden met de natuur waar we als mensen altijd al deel van uitmaken! 

Het is eigenlijk te gek voor woorden dat religies, en met name de monotheïstische, deze verbondenheid nu pas beginnen te ontdekken. Waar zijn ze al die tijd mee bezig geweest? Inderdaad, niet met natuur, maar met ‘bovennatuur’…

In het praten over klimaat e.d. komen monotheïsten meestal niet verder dan het eindeloos uitmelken van ‘rentmeesterschap’, - zo ongeveer de enige notie die in hun heilige geschriften te vinden is als het gaat om de omgang met niet-menselijke natuur, en dan is de term ook nog eens overdrachtelijk gebruikt, gerelateerd aan eigendom. 

Schiet de natuur er iets mee op wanneer we ons met haar verbinden in termen van een eigendomsrelatie? Is dat wel een (her)verbinden in religieuze zin?
Moeten we concluderen dat in premoderne religie (zoals het christendom) de verhouding tot de niet-menselijke natuur volstrekt geen prioriteit heeft, maar een bijkomstigheid die het moet hebben van uiterst schaarse verwijzingen?

17-11-18

Er zijn mensen (zoals dominee Gremdaat) die vinden dat we moeten ophouden met kinderen te laten geloven in Sinterklaas, omdat je hen in iets laat geloven dat niet bestaat. Ik ben het daar niet mee eens. Mij lijkt het een hele waardevolle ervaring om te ontdekken dat je lange tijd in een verhaal kunt geloven, verteld door volwassenen die je vertrouwt, en dat dan blijkt dat het verhaal een mythe is, of een verzinsel. 

Het ontdekken van het ‘bedrog’ zou kunnen maken dat kinderen kritischer worden naar andere verhalen, verteld door volwassenen die hun vertrouwen proberen te winnen, terwijl bij nadere beschouwing blijkt dat het mythen of verzinsels zijn. Ik denk aan reclame en aan godsdienstige verhalen. Er zit misschien een kern van waarheid in, maar het verhaal zoals het verteld wordt, dien je niet letterlijk te nemen. 

Ik ben er dus helemaal vóór om het verhaal van Sinterklaas en zijn Pieten te handhaven, maar met een vervolg: later, wanneer kinderen méér te maken krijgen met verhalen die misleidend zijn wanneer je ze (te) letterlijk neemt. Zoals je ooit in Sinterklaas geloofde die niet blijkt te bestaan, zo zou dit of dat (nader in te vullen) verhaal ook wel eens anders kunnen zijn dan ‘ze’ je proberen wijs te maken. Ter bevordering van kritisch bewustzijn!

In Sinterklaas geloven en het ‘bedrog’ ontdekken is dus een uitstekende gelegenheid om iets te leren over cultuur en over het (te) letterlijk nemen van de verhalen die erin rond gaan. Het zou jammer zijn wanneer we kinderen deze ervaring zouden onthouden.

18-11-18

Aankondiging op Facebook-pagina van Westerparkbewoners:

Donderdagavond 22 november, Ketelhuis:

Een ‘RELIGIEUS CAFÉ’ in Westerpark?

.

Komende donderdag zou ik willen kijken of we een ‘religieus café’ kunnen opzetten. Religie is een terugkerend onderwerp, waarop wisselend wordt gereageerd. Heel traditionele versies van religie zijn voor veel mensen niet meer geloofwaardig (en mij lijkt: terecht), maar is daarmee alle religie onzinnig geworden? Een ‘religieus café’ zou ruimte kunnen bieden aan uitwisselingen rondom religie.

Al vele jaren leid ik een filosofisch café (zie: http://home.kpn.nl/boele097). (Met ‘café’ wordt dan niet zozeer een locatie bedoeld, als wel een gelegenheid om uit te wisselen en te discussiëren.) In het filosofisch café kunnen tal van onderwerpen aan de orde komen, ook levensbeschouwelijke. Onderwerpen die raken aan ‘religie’ worden echter meestal vermeden, of er is vooral kritiek. Toch merk ik dat er ook veel belangstelling voor is, al wordt dat niet altijd openlijk gezegd. Wellicht biedt een ‘religieus café’ de nodige ruimte.

Overigens wil ik onmiddellijk een misverstand uit de weg ruimen: ‘religie’ is wat mij betreft niet hetzelfde als ‘godsdienst’. In godsdienst wordt een god (of goden) gediend. In religie gaat het om verbinden of herverbinden (religare). De vraag is dan: met wie of wat verbind je je? Dat kan zijn met een godheid, maar dat hoeft niet. (In boeddhisme, bijvoorbeeld, spelen goden geen rol, en boeddhisme is niet de enige religie waarvoor dat geldt.) Religie is dus ruimer dan godsdienst. Anders gezegd: Elke godsdienst is een religie, maar niet elke religie een godsdienst. 

Dus: het betreft een ‘religieus café’, en niet een ‘godsdienstig café. Misschien helpt het om de ergste weerzin of twijfel opzij te zetten. ;-) Het verschil maakt het wellicht mogelijk om wat speelser, onderzoekender en avontuurlijker met het onderwerp om te gaan, en hopelijk met een open geest voor andersdenkenden.

Op donderdagavond 22 november ontmoet ik graag geïnteresseerden in het Ketelhuis, Pazzanistraat 4, in het Westerpark, om 20 uur. 

In het café van het Ketelhuis, links van de bar de trap op, zie je in de hoek een grote tafel staan. Daar zitten we. (Voor de herkenbaarheid zal ik een kleine, geel-zwarte verrekijker op tafel zetten.) 

We zullen dan de mogelijkheden van een  ‘religieus café’ bespreken, inclusief de vraag waar we het zouden kunnen houden. 

Ik heb geen idee hoe groot (of klein) de belangstelling zal zijn, en hoeveel mensen er zullen komen. Er is beperkt ruimte aan de tafel in het Ketelhuis. Als je zeker weet dat je wilt komen, laat het me even weten, door een mailtje te sturen naar: driesboele@wxs.nl

Tot donderdagavond, in het Ketelhuis!

Groet,

Dries Boele

22-11-18
We leven in tijden van crisis. Diepgaande crises. Er valt moeilijk iets te bedenken dat er niet door geraakt wordt. Wel beschouwd zou het nauwelijks nog uit te houden moeten zijn in de eigen comfortzone. Een ramp? Niet per se. Een crisis biedt ook mogelijkheden. Om te vernieuwen. Om van koeienpaadje te veranderen. Om het spinrag en vermolmde hout te verwijderen. Om ‘out of the box’ te denken. Om te experimenteren met het onwaarschijnlijke. Geef mij nog maar een crisis! 

23-11-18

Gisteravond een verkennende bijeenkomst gehouden in het café van filmtheater ‘Het Ketelhuis’. Met de vraag: is er belangstelling voor een ‘religieus café’ in mijn stadsdeel, Westerpark? Opkomst: één bezoekster. Tja. 

Met z’n tweeën hadden we een interessante en geanimeerde uitwisseling over het thema ‘religie’, ervaringen met eigentijdse spiritualiteit, ecologie, experimenteren met rituelen, de noodzaak van kritische zin, en aanverwante kwesties. Jammer dat er niet meer mensen bij waren.

Wat zegt de hoge opkomst? Er zijn verschillende mogelijkheden: óf er is geen belangstelling voor een ‘religieus café’ (in mijn stadsdeel of überhaupt), óf de aankondiging was niet wervend genoeg, óf ik heb op het verkeerde platform reclame gemaakt voor de bijeenkomst. (De aankondiging heb ik geplaatst in een Facebook-groep, genaamd ‘Westerparkbewoners’, met ruim tweeduizend leden, mensen die het samenleven in de buurt hoog in het vaandel hebben!)

Hoe verder? 

Het leek me voor de hand te liggen om lokaal te beginnen, wanneer het gaat om ‘(her)verbinden’. Maar misschien is dat toch wat ouderwets gedacht. In een volgende poging zal ik het opengooien: voor iedereen met belangstelling voor ‘experimenteren met religie’, waar je ook woont. Ook zal ik het verkennen achterwege laten en gelijk met een soort van programma komen, zodat bezoekers weten waarvoor ze komen. Voor gisteravond had ik veel open gelaten, om ruimte te geven aan inbreng van anderen (ideeën, voorstellen, etc.), maar wellicht dat dat niet werkt.

Uitproberen, bijstellen, en opnieuw proberen: ben benieuwd waar we uitkomen!

Is filosofie mijn traditie, zoals een christen of een boeddhist in een traditie staan? Ben ik levensbeschouwelijk te identificeren als een filosoof? Vormt filosofie een traditie waar je toe kunt behoren? Als dat zo is, dan betreft het een bizarre traditie, met zeer divers volk, van uiterst tegendraads en zonderling tot volgzaam en onderhoudend, ja ordebevestigend. Filosofen kunnen elkaar te vuur en te zwaard bestrijden – met de pen, weliswaar -, en tegelijk zullen ze elkaar niet willen excommuniceren. Een traditie die geen traditie wil zijn, vol onvergelijkbaarheden. Bouwen filosofen op elkaar voort? In zekere zin, ja. Maar tegelijk kunnen ze ook apart genuttigd worden. 

1-12-18

Gisteravond met Hans en andere vrienden de docu-film ‘Kumaré’ bekeken. Hilarisch en ook verbijsterend: hoe een Amerikaan, van Indiase afkomst, zich bij wijze van grap gaat voordoen als een goeroe. Hij meet zich alle cliché-attributen aan (zoals lang haar en een baard, een halfnaakt Indiaas pakje en het accent van zijn oma). En vervolgens belegt hij bijeenkomsten waarin hij spirituele praatjes begint te verkopen. 

En ja, Kumaré krijgt volgelingen! Mensen voor wie hij de zaligmakende held is!

Al die tijd heeft hij enkele handlangers in de buurt die voor hem het een en ander organiseren en hem filmen. 

Opmerkelijk is dat deze would-be heilige geen leugens hoeft te vertellen, om zijn volgelingen bij de neus te nemen. Wanneer hij zegt dat hij niet degene is die hij echt is, dan klopt dat helemaal, alleen het wordt door zijn volgelingen anders, d.w.z. spiritueel uitgelegd: je ‘echte zelf’ is een ander dan je verschijning. Ook wanneer hij hen gaat aansporen om te doen wat zij werkelijk zelf willen, in plaats van in de verhalen van een ander te geloven, dan kan dat opnieuw dubbel worden uitgelegd.

Aan het eind vertelt Kumaré zijn volgelingen in welk spel zij verzeild zijn geraakt: dat van een fake-goeroe. Ontnuchterend voor iedereen, voor sommigen een klap, maar de meesten kunnen er toch waardering voor opbrengen.

Een soort Sinterklaas-sprookje voor volwassenen, maar dan echt gebeurd: je gaat in een fantastisch verhaal geloven, om er tenslotte achter te komen dat het geheel en al je eigen projectie is.

Wat maakt dat mensen, zelfs volwassenen, zich zo gemakkelijk laten beetnemen wanneer het om religie gaat?

FRAGMENTEN VOOR EEN ATHEOLOGIE (II)

.
[volgen]

Logboek/ aantekeningen (IV)

[...]


3-11-18

Met religie stap ik in de diepste en gevaarlijkste wateren ter wereld, niet alleen psychisch, maar ook fysiek. (Denk aan ter-dood-veroordelingen als straf voor blasfemie.) Zo eenduidig als kwaden kunnen zijn (zoals slavernij, genocide en racisme), zo eenduidig is religie niet: zij heeft ook buitengewoon inspirerende en geestverrijkende kanten, met praktijken die een gemeenschap ten goede komen. Het is de vraag of we van religie volledig afstand kunnen doen, zonder verlies voor het leven, w.b. menswaardigheid.
En toch, religie verbindt zich ook met gevaarlijke krachten in mensen, in ons.
Wat moet ik in mijzelf aanspreken om aan te voelen wat mensen drijft om de doodstraf te eisen tegen een vrouw met een ander geloof, simpelweg omdat zij ervan wordt beschuldigd uit hetzelfde kopje te hebben gedronken als een moslim, gekoppeld aan de beschuldiging dat zij de profeet van diens religie zou hebben beledigd? (Het speelt zich af in Pakistan.) Zelfs nadat bekend wordt dat deze laatste beschuldiging vals blijkt te zijn, gaan de protesten door, zo massaal en vernielzuchtig dat het hele land tot een stilstand komt.
Wat drijft deze mensen? Zou ik ooit voor iets vergelijkbaars de straat op gaan? Wat zou dat dan moeten zijn? En welke gevoelens zouden zich dan meester van mij moeten maken?

[…]

9-11-18

Het heeft geen enkele zin om mensen te willen veranderen, noch om ze ergens van te willen overtuigen. Veranderen doen mensen zelf (of niet), als ze daartoe bereid zijn of wanneer er een noodzaak toe is. Het enige dat je kunt doen is een andere optie aanbieden, zo eerlijk en aantrekkelijk mogelijk, als een vrijwillige geste; de rest is agressie. Dezelfde mogelijkheid om een gedachte te weigeren, is die om haar toe te laten, en die mogelijkheid heet geestelijke vrijheid, - zij zou vast bestanddeel moeten zijn van elke neiging om het beste te willen voor een ander.

12-11-18

Kan religie bijdragen aan ons welzijn, aan een vreedzame wereld en aan een levenliefhebbende houding, waarbij flora en fauna worden inbegrepen? En zo ja, kan religie dan blijven zoals zij ons is overgeleverd, of dient zij te worden aangepast aan de hedendaagse cultuur en mentaliteit? Met andere woorden: zijn religies die zijn ontstaan in een premoderne wereld, vanuit een toenmalige vraagstelling, met bijbehorende taal, mindset en maatschappelijke verhoudingen, nog passend voor ons? 

[…]

Logboek/ aantekeningen (III)

.
[...]

13-10-18

De wereld van religie is zoveel rijker en ongrijpbaarder dan de wereld die toegankelijk wordt via filosofie en wetenschap!

Door mij onbevreesd in te laten met religie en hoe mensen erdoor beïnvloed en gevormd worden, realiseer ik me hoe bepalend de filosofische bril jarenlang is geweest: het denkbare en wat te begrijpen viel bepaalden wat ik zag en waar ik aandacht aan besteedde. Maar wat van het leven valt dan in het oog en wat wordt niet of nauwelijks onopgemerkt, blijft onder de radar van mijn aandacht, verdwijnt naar de achtergrond? 

Met de religieuze bril op verruimt mijn blik zich enorm, ook gevoelsmatig. Veel van wat niet of nauwelijks te begrijpen is, komt in het vizier, met name in het gedrag van mensen, wat zij belangrijk vinden, waardoor zij zich laten beïnvloeden en leiden. Het leven blijkt niet alleen (nog) veel boeiender en complexer, maar valt ook buiten controle… 

Het heeft een lange tijd geduurd voordat ik hiertoe in staat was: het leven ‘toestaan’ als zijnde buiten mijn controle, ook niet in begrijpen.

[...]

1-11-18
Door Kant en het correlationisme is religiekritiek in onbruik geraakt en krijgt godsgeloof vrij spel, ook in z’n meest ‘fantastische’ vormen. (Denk aan de evangelische dominees in de VS die Trump zegenen als een godsgeschenk.) Wat valt er tegenin te brengen, behalve moraliserende statements die verder niemand aan het denken zullen zetten? Ook atheïstische kritiek helpt niet, - voor dovemansoren, bij voorbaat. Nodig: een andere ingang op religie om de funeste gevolgen van scripturalisme en andere vormen van religieus dogmatisme effectief te kunnen bestrijden. Hoe? Door religie voluit serieus te nemen en haar van binnenuit te hervormen!

FRAGMENTEN VOOR EEN ATHEOLOGIE (I)

.
[volgen]