FRAGMENTEN VOOR EEN ATHEOLOGIE (I)

.
[volgen]

Logboek/ aantekeningen (II)

[…]

19-9-18

Vrolijke wetenschap. Waarom ‘religie’ niet op een opgewekte wijze onderzoeken, met lucht in de vering, als ware het een vrolijk onderwerp! - als onderwerp óók waar je je vrolijk over kunt maken, en dat zonder sarcasme.

Menselijk, al te menselijk. Als er één verschijnsel is dat mijn nieuwsgierigheid naar de mens wekt, dan is het religie, in al haar verschijningsvormen, - ik bedoel ‘religie’, en dus niet alleen ‘godsdienst’. Werkelijk een meerzijdig, veelkleurig en buitengewoon intrigerend onderwerp, en uiterst actueel bovendien. 


Genealogie van de religie. Als ik hoor wat er in de naam van religie allemaal wordt beweerd en gefabuleerd, dan is het de vraag of het tot stand brengen van iets gezamenlijks (zoals het bouwen van een tempel) überhaupt wel tot de mogelijkheden behoort. Zullen onze medemenselijkheid en inlevingsvermogen toereikend zijn, en dat wederzijds? Zal onze intelligentie in staat zijn om diep genoeg tussen de regels door te lezen, op zoek naar gemeenschappelijke grond?

[…]

21-9-18

Decennialang heb ik religie links laten liggen, met name in haar godsdienstige vorm. Uit afweer, uit afkeer, tot en met onverschilligheid. Sinds enige tijd heb ik hernieuwde belangstelling voor religie opgevat. Zij valt niet te negeren, wil ik voluit oog hebben voor wat er om me heen gebeurt, zowel lokaal als wereldwijd. En wellicht resoneert religie ook wel met iets in mij: met vragen, behoeften en verlangens die anders ondervoed blijven of overgeleverd aan toeval. 

Wel beschouwd is religie een geweldig en intrigerend fenomeen. Het grootste, veelkleurigste en machtigste kunstwerk dat mensen ooit geschapen hebben! Kunnen we dit kunstwerk ook positief laten uitpakken voor de mensheid als geheel (en niet alleen voor beperkte, elkaar bestrijdende groepen ‘gelovigen’), en positief ook voor onze verhouding tot de natuur? 

Onderzoeksvraag: Is het mogelijk om religie (wederom?) tot verbindende kracht te maken, maar ditmaal inclusief de meest vergaande verschillen, en zonder te vervallen in eenkennigheid of fundamentalisme? Is het mogelijk religie zodanig te vernieuwen en te hervormen dat zij een toekomstgerichte, levenliefhebbende, natuurvriendelijke rol kan spelen, in de samenleving, ja, in de wereld? Is het mogelijk religie van moralisme en kleingeestigheid te ontdoen? Is het mogelijk religie tot een verschillen accepterende, overstijgende en verenigende, en tegelijk kritische factor te maken? – of minstens een kracht in die richting…

23-9-18
Stel, we beginnen met religie helemaal opnieuw! Hoe willen we dan dat zij eruit ziet? Waarin bestaat religie wanneer we haar opnieuw uitvinden?

[…]

26-9-18

Religie is een politieke invloed van formaat, of je het nu wilt of niet, en het zou onverstandig zijn om die macht in handen te laten van conservatieve of reactionaire lieden.

28-9-18

Ik droom van een tempel, vlakbij waar ik woon, een publieke ruimte, waar ik naar toe kan gaan, op elk moment wanneer ik daar behoefte aan heb, waar ik stilte kan ervaren, mediteren, contempleren, met anderen, zonder door hen gestoord te worden, met buiten de stilteplek gemeenschappelijke ruimtes waar je mensen van verschillende pluimage kunt treffen, en waar je inspiratie op kunt doen, verhalen uitwisselen, vragen stellen, discussiëren, of gewoon samenzijn.

29-9-18

Tempel als publieke ruimte voor pluriforme spiritualiteit. Een oord voor begeerte naar wijsheid, vrijgevigheid, en misschien ook troost. Een dynamische plek.

2-10-18

Als ik oud word en zonder werk, wil ik mij levensbeschouwelijk kunnen verbinden met een pluraliteit aan mensen, in gesprek, in rituelen, etc.

Hoop als fata morgana. Je zult nooit genoeg krijgen van een verlangen dat niet bevredigd wordt, - vooral wanneer het nooit echt wordt bevredigd, want onmogelijk. Is liefde zo’n hersenschim?

[…]

4-10-18

Conservatieve christenen uit de VS aanhoren over Trump en over Gods plan met hem en over profetieën die zijn presidentschap hebben voorspeld: het vergt alles van mijn uithoudingsvermogen, en tolerantie, en verbeelding. 

Religie is niet rationeel, mensen zijn niet rationeel. Religie weerspiegelt beter hoe mensen in elkaar steken dan welke wetenschap dan ook. Filosofie doet haar best, maar is ook onontkoombaar vooringenomen vanwege haar insteek: denken, en het liefst logisch. Maar welke mens is alleen maar logisch? Ben ik het?

Logboek/ aantekeningen (I)

21-8-18

Heb het plan opgevat om het bouwen van een tempel tot mijn project te maken. Een ruimte om te vieren. Het leven vieren!

Tempel in de eerste plaats opgevat als een intentie: om te ontmoeten, een gebeuren, gebaar, - niet het ding, gebouw, al is een concrete omgeving wel behulpzaam!

Tempel als kunstwerk-in-wording. Aan tempel bouwen als het werk zelf, inclusief het proces van vragen die het oproept, ideeën, ontmoetingen, weerstand, vernieuwende inspiratie opdoen, creëren, etc. Kortom, een avontuur. Iets in gang zetten, laten gebeuren wat er gebeurt, ervan leren, en zo verder. (Kan niet zonder samenwerking, - cruciaal!)

Iets in de wereld zetten! – in theorie is reeds heel veel beweerd, bekritiseerd en geopperd; het komt er nu op aan er concreet iets mee te doen! Herwaardering van alle waarden, ook religieuze - in praktijk brengen!

Een tempel voor experimentele religie: laten we religie losslaan van haar verstenende ankers in premoderne tijden en in staat stellen tot een nieuwe bloei in toekomstige grond! - en niet vergeten: religie is niet hetzelfde als godsdienst, maar ruimer!

Weten dat we zelf de schepper zijn van goden, rituelen, symbolen en mythen, - het hoeft ons er niet van te weerhouden nieuwe te scheppen! Het weten meenemen, thematiseren, blijven onderzoeken, en ook: vruchtbaar maken!

Nieuwe tempels: om (westerse?) mensheid uit haar ondergangsstemming te redden! In verbinding met het lot van natuur, de aarde, onze biotoop: levenliefhebbend!

Een ‘democratische’ tempel: ruimte bieden aan verschillen, aan diversiteit. Een pluraliteit die zichzelf ‘opheft’, of verdiept, wanneer verschillen worden geaccepteerd zonder tot afstandelijkheid of wederzijdse onverschilligheid te leiden.

Religie: het platte van een eendimensionale werkelijkheid doorbreken, en verrijken met wat in-een-wereld-zijn óók is; gaan voor de surrealiteit van het méér dan zintuiglijk feitelijke. Met wat? Hoe? Waarom? - de vraag als begin, als opening.

Een hernieuwde kunst van het sacrale: zou dat impulsen kunnen geven aan meer dan kunst?

Een tempel voor grenservaringen: de grenzen van de alledaagse normaliteit doorbreken. Het heilige zoeken, - in de zin van heel-maken: heel met zichzelf, heel met anderen, heel met de wereld van onze scheppingen, heel met de natuur. Zou het kunnen? Waarom niet.

Ben ik waanzinnig geworden?! Zou kunnen. In ieder geval enthousiast!

22-8-18
Met zoonlief Harrie kampeer ik voor een week in de Ecolonie, in Noordoost Frankrijk. Gistermiddag heb ik er een filosofisch café gehouden. Een van de deelnemers, Bertus-Jan, vertelde over een tempel-project dat hij hier in de Ecolonie wil realiseren. Het deed me denken aan een ander project waar ik eerder over gehoord had, in de omgeving van Turijn: Damanhur. 

De verhalen over het bouwen van een tempel spreken mij dit keer bijzonder aan! Als een steen in mijn vijver, met golven die zich alsmaar versterken: een overvloed aan associaties, ideeën en plannen dienen zich aan, en het gaat maar door!

Jaren geleden, toen ik op de Rietveld academie zat, ben ik een tijdlang bezig geweest met het ontwerpen van stilteplekken. Plekken, het liefst in de stad, waar je je even kunt terugtrekken, om je te ontdoen van de drukte, de haast en het gewoel van agenda’s. Het is toen bij ontwerpen gebleven; ik heb er verder niets mee gedaan. De tempel-verhalen reanimeerden het idee van stilteplekken. 

Hoe er vorm aan te geven?

Wat me niet zo aanspreekt in de verhalen over de Damanhur-tempel (en bij de Ecolonie proef ik eenzelfde sfeer) is de hang naar esoterie, alchemie en oude tijden. Het Oude Egypte speelt een hoofdrol. (‘Damanhur’ is vernoemd naar een Egyptische stad, met een tempel gewijd aan Horus.) Het maakt op mij sterk de indruk dat geprobeerd wordt om (zeer) antieke tradities weer tot leven te wekken. 

Is er in de tussentijd dan niets gebeurd, noch veranderd?

Wat mij interesseert is niet het verleden, maar een wereld met toekomst! Mythen, rituelen en symbolen uit het verleden, prima, maar we leven nu. En de moderne cultuur en mentaliteit stellen andere eisen (dan zeg de Egyptische, drie of vierduizend jaar geleden). Hoe onze vragen, behoeften en verlangens op een hedendaagse wijze te adresseren, zonder dat we ons eerst een heel spiritueel pakket uit het verleden moeten aanmeten? - nogal artificieel...

Mijn ervaring is dat esoterische spiritualiteit (inclusief rituelen, symbolen etc) niet zelden ófwel tot communicatieve wereldvreemdheid van haar beoefenaars leidt, ófwel slechts een toeristische curiositeit blijft, waar men verder buiten staat.

Is het ook mogelijk om religie (of spiritualiteit, of hoe je het ook wilt noemen) een nieuwe impuls te geven, uitgaande van de moderne cultuur en mentaliteit? Dat zou ik met dit tempel-project willen onderzoeken, niet theoretisch, maar praktisch. En aangezien het voor mij een vraag is, wil ik die vraag voorlopig open houden, en niet te snel stillen met bestaande of (oer)oude antwoorden. Het tempel-bouwen als proces.

In het experimenteren met religie zou het vreemd zijn om esoterische spiritualiteit uit te willen sluiten, maar zij is voor mij geen vanzelfsprekend pad, - en hetzelfde geldt voor andere vormen van spiritualiteit. Valt in de ontmoeting van de verschillen iets gemeenschappelijks aan te boren?

Is religie achterhaald? Heeft zij haar langste tijd gehad? Stel dat dat niet zo is, waar gaat het dan om in religie? En hoe er vorm aan te geven, met het oog op toekomst?

Experimenteren met religie: mijn bijdrage aan een betere, meer saamhorige, diversiteit appreciërende en levenliefhebbende wereld!

Tempel, niet voor een specifieke groep, maar voor de gemeenschap, wat altijd betekent: pluriforme gemeenschap, hoe weinig divers ook. Menszijn is pluriformiteit.

Tempel: ‘in steen’ opgetrokken uitnodiging tot het vieren van het leven!

Criterium: Als ik meewerk aan het bouwen of opzetten van een tempel, dan wil ik me er zelf thuis in kunnen voelen, - geen louter faciliterende rol.

23-8-18
Voornemen: de gok wagen dat religie niet een reliek is uit voorbije tijden, maar een fenomeen dat nog steeds een vitale rol kan spelen, ook voor moderne, weldenkende mensen, mits grondig vernieuwd en aangepast aan de huidige mentaliteit en stand van de menselijke beschaving, inclusief kritische filosofie en wetenschap, en inclusief informatierevolutie en ecologische ontwikkelingen.

Ik hoor spreken van ‘verlicht’, ‘open minded’, en ‘ondogmatisch’ Christendom, van christenen die niet eenkennig zijn en open staan voor andere tradities, en het zouden er vele zijn. Idem dito in andere religies. Ben benieuwd! Ik hoop dat het waar is. Zij zouden geïnteresseerd moeten zijn in het vieren van het leven samen met andersgelovigen en andersdenkenden.  

[...]


27-8-18
Zou het niet mooi zijn als een hedendaagse Tempel verschillen zou kunnen overstijgen, terwijl we gezamenlijk het leven vieren! Verschillen tussen soorten geloven & andersdenkenden, tussen rijk en arm, tussen etniciteiten, tussen verschillende geaardheden en voorkeuren, tussen kinderlozen en degenen met kinderen, tussen alleenstaanden en degenen met een relatie, tussen werklozen en werkenden, etc. 

Deze verschillen lijken nu tot verschillende clans binnen de ‘samenleving’ te leiden. Maar moet dat? Kan het anders? En dat niet op een banale wijze, maar op menswaardig niveau!


De spelende mens: niet door diep-ernstige theologische of filosofische exercities, maar in spel religie revitaliseren en met oog voor toekomst!

[…]

3-9-18

Een van mijn inspiratiebronnen voor dit ‘tempel’-project is een idee voor stilteplekken-in-de-stad, waaraan ik rond 2000 werkte als student aan de Rietveld-academie, - een lijn die zich nu doorzet dus. 

De ontwerpen voor stilteplekken kwamen toen niet verder dan vormgeving. Ik heb nauwelijks gedacht aan reële plekken, ergens in de stad, noch hoe ze te realiseren, met wie, voor wie, etc. Het ging me toen om de vraag hoe zo’n plek eruit zou kunnen zien.

De huidige plannen zijn wat dat betreft een forse stap verder!

Een pop-up tempel: waarom niet!

4-9-18

Om weer enthousiasme en levenslust terug te krijgen in mijn leven, heb ik niet alleen een project nodig waar ik helemaal voor kan gaan, maar zal ik ook het thema dat een groot deel van mijn leven heeft beheerst moeten integreren: religie, - onontbeerlijk om spontaan te kunnen handelen.

Minstens wil ik in het bezig zijn met religie: (her)verbinden met mijzelf (mijzelf een geheel voelen, ‘heilig’), (her)verbinden met anderen (medemensen), (her)verbinden met de natuur en al haar wezens (de aarde, mijn biotoop), (her)verbinden met de cultuur en haar geschiedenis (waardoor wij mens worden), en (her)verbinden met de kosmos, het Al (en daarmee onze ‘openheid’ voor alles). En in dit (her)verbinden het leven vieren!

Hiermee ga ik tevens mijn vader eren, die januari van dit jaar is overleden. Weliswaar geef ik aan ‘religie’ een geheel andere invulling dan hem lief was, maar mijn sensibiliteit en toewijding zou hij herkennen.

[...]

11-9-18

Experimentele religie. Met het project ‘tempel bouwen’ heb ik niet de intentie om bestaande religies te bekritiseren, maar om te experimenteren met nieuwe mogelijkheden. Spelen met religie, in de zin van Huizinga’s ‘homo ludens’: om er een nieuwe, vernieuwende impuls aan te geven!

Sommigen zullen zeggen dat religie springlevend is. Maar is dat zo? Oude vormen van religie, wortelend in premoderne tijden, bloeien inderdaad, maar is dat iets om blij mee te zijn? Is de religie zelf levend? 

In ieder geval voelen weinig modern-kritisch geschoolde mensen zich ertoe aangetrokken. Het vergt veel en vergaande interpretatie en het tot zwijgen brengen van tal van common sense vraagtekens en twijfels, om de bestaande religies toegankelijk te maken in hun symbolen, mythen en rituelen. Wie daar geen zin in heeft, is veroordeeld tot vage religiositeit of (wat heet) ‘ongelovigheid’; bij de bestaande religies kan hij niet terecht.

Moet deze situatie zo blijven? Als religie niet een achterhaald fenomeen is, maar beantwoordt aan vragen, behoeften en verlangens die erom vragen geadresseerd te worden, willen we een menswaardig bestaan leiden, dan is het zaak om terug te keren naar de bron of de ‘oer-zaak’ van religie en ermee te gaan spelen, - nieuwsgierig, creatief en avontuurlijk! Ter bevordering van de levenslust!

[…]

14-9-18

Ben vandaag een nieuwe weblog begonnen, - deze dus! Eerder wilde ik het hele project min of meer uitgekristalliseerd hebben, alvorens er mee naar ‘buiten’ te komen. Maar waarom eigenlijk? Het idee is geen vlaag van verstandsverbijstering gebleken; het inspireert me nog steeds, - en hoe! Waarom het hele project niet gaandeweg laten worden wat het is: een proces. Bijstellen kan altijd. Het is zelfs mogelijk er helemaal mee te kappen… Voorlopig is daar echter allerminst sprake van!

Vandaag had ik het gevoel dat het juiste moment gekomen, om met het project van wal te steken. Publiek maken heeft een eigen energie: het brengt in stroomversnelling. Door een idee om te zetten in een actie wordt het een onomkeerbaar gebeuren, en door het publiekelijk te doen krijgt de actie bovendien een verplichtend karakter. Al deze elementen zorgen voor dynamiek. Nu zien waar dit avontuur op uit gaat lopen! 

*****

[Meer aantekeningen volgen, al zal het even duren: stukje bij beetje. De leesbaarheid wil ook wat, - hoe minimaal ook.]